ភ្នំឧដុង្តជាអតីតរាជធានីនាសតវត្សរ៍ទី ១៧ (ពីឆ្នាំ១៦១៨ ដល់ឆ្នាំ ១៨៦៦) ហើយត្រូវបានបោះបង់ចោលដោយព្រះបាទនរោត្តម នៅឆ្នាំ១៩៦៦ ដោយផ្លាស់រាជធានីទៅកាន់រាជធានីភ្នំពេញរហូតដល់សព្វថ្ងៃ។ ភ្នំឧដុង្តមានចំងាយប្រមាណ៤០គីឡូម៉ែត្រពីភាគពាយព្យនៃក្រុងភ្នំពេញ ។ ទីកន្លែងនេះមានការទាក់ទាញជាថ្មី បន្ទាប់ពីការកសាង ព្រះសក្យមុនីចេតិយដ៏ធំនៅលើកំពូលភ្នំឧដុង្គជ្រុងខាងជើង ដែលមើលទៅឃើញធំខ្ពស់ និងមានភាពស្រស់បំព្រង។ ភ្នំឧដុង្តស្ថិតនៅក្នុងឃុំផ្សារដែក និងឃុំភ្នំបាត ស្រុកពញាឭ ខេត្តកណ្តាល។ ភ្នំនេះមានឈ្មោះបីគឺ ភ្នំឧដុង្គ
ប្រវត្តិនៃក្រុងឧដុង្គ
បើតាមឯកសាររឿងព្រេងខែ្មរភាគ៥ របស់ក្រុមជំនុំទំនៀមទម្លាប់ខែ្មរ បញ្ជាក់ថា ទីក្រុងឧដុង្គចាប់កសាងឡើងក្នុងសតវត្សរ៍ទី១៧ ក្នុងរជ្ជកាល ព្រះបាទសមេ្តចព្រះជ័យជេដ្ឋាទី២ ។ ក្នុងពុទ្ឋសករាជ ២១៦៤ នៃគ្រិស្តសករាជ ១៦២០ ព្រះបាទសមេ្តចព្រះជ័យជេដ្ឋា សេ្តចគង់នៅ ព្រះរាជវាំងល្វាឯម ទ្រង់បាននាំ សេនាបតី និងនាមឺនសព្វមុខមន្រ្តីចុះ ព្រះរាជទីនាំងនាវាសេ្តចយាងទៅប្រពាតនៅ តំបន់អូរក្រុងលាយ ក្នុងខេត្តសំរោងទង ទ្រង់ប្រថាប់នៅ ព្រះពន្លាជាយូរថៃ្ង រួចសេ្តចយាង ទៅក្រសាលនៅតាដុងយាយជ័យ ទ្រង់ក៏ទត ឃើញទីទួលមួយនៅ តំបន់ស្រះកែវ ជាទីមានទេសភាពល្អក៏ទ្រង់ចាប់ ព្រះទ័យហើយទ្រង់មានព្រះតម្រាស់ជាមួយមន្រ្តី មានហោធិបតីជាដើមថា យើងចង់សាងព្រះរាជវាំងគង់នៅទីនេះ តើអស់អ្នកទាំងពួងយល់ថាមេ្តច? ឧកញ្ញ៉ាហោរាធិបតីមុំ គន់គូរពិនិត្យ មើលទីដីនោះដោយ ក្បួនហោរាសាស្រ្តហើយក្រាបបង្គំទូលថា ” ទីនេះជាទីជយភូមិល្អណាស់ត្រូវតាមក្បួនទាយថា នឹងមានឬទ្ឋិតេជះ ឈ្នះអស់សត្រូវទាំង ៨ទិស ” ព្រះរាជាទ្រង់ជ្រាបដូច្នោះ ក៏ចាត់ឧកញ៉ាក្រឡា-ហោមកែវ ឲ្យជានាយកចាត់ការកសាងព្រះរាជវាំងនៅតំបន់ស្រះកែវនេះ នៅថៃ្ង៥កើត ខែផល្គុណ ឆ្នាំវក ទោស័កពុទ្ឋ-សករាជ២១៦៤ គ្រិស្តសករាជ១៦២០ សេ្តចបានតាំងព្រះនាមព្រះនគរ (ទីក្រុង)ថ្មីនោះថា ព្រះបរមរាជវាំងមហានគរឧដុង្គ-មានជ័យបុរីរម្យឧត្តមរាជនិវេសនដ្ឋាន ដែលហៅខ្លីថា ក្រុងឧដុង្គមានជ័យ។
ចេតិយត្រៃត្រិង្ស
ឡើងទៅ ស្ថិតនៅខាងឆេ្វងដៃកែ្បរ ព្រះសក្យមុនីចេតិយទើបធ្វើថ្មីនោះ គឺឃើញមានចេតិយធំៗពីរ នៅកែ្បរគ្នា ក្នុងនោះចេតិយខាង ជើងមានឆ្លាក់រូបដំរី លេចក្បាលធ្លោ ឡើងប៉ុន ដំរីមែនទែន គេហៅថា “ចេតិយសាមពាន់” ត្រូវបានកសាងឡើងតាំងពី គ្រិស្តសករាជ ១៦២៣ ដោយព្រះបាទជ័យជេដ្ឋា ដើម្បីបញ្ចុះព្រះបរមអដ្ឋិនៃ ព្រះបាទស្រីសុរិយោពណ៌ ជាព្រះរាជបិតាចេតិយខាងត្បូង ជាប់គ្នានោះ កសាងឡើងក្នុងគ្រិស្តសករាជ ១៨៩១ ដោយ ព្រះបាទសមេ្តចព្រះនរោត្តម ដើម្បីបញ្ចុះ ព្រះបរមអដ្ឋិនៃព្រះបាទសមេ្តចព្រះអង្គ ឌួង ជាព្រះវររាជបិតា ចុះតាមជណ្តើរថ្មទៅត្បូងបន្តិច គេនឹងឃើញចេតិយដ៏ធំមួយទៀតដែលជាចេតិយរបស់ព្រះករុណាព្រះ ខត្តិយសកោដ្ឋព្រះបាទសមេ្តចព្រះស៊ីសុវត្ថិមុនីវង្ស មានក្បូរក្បាច់ហាក់ស្អាតបាត នៅឡើយចេតិយធំៗ ទាំង៣ ស្ថិតលើកំពូល ភ្នំឧត្តុង្គ ជ្រុងខាងជើង ត្រូវបានគេហៅថា ” ចេតិយត្រៃត្រិង្ស ។
ទីកនែ្លងបែ្លកៗលើភ្នំឧត្តុង្គ
ចុះតាមជណ្តើរថ្មទៅត្បូងបានបន្តិច មានកនែ្លងមួយដែល អ្នកស្រុកប្រាប់ថាជា “មាត់រូង” ប៉ុនែ្តពុំឃើញមានរូងឡើយ កាលពីសម័យដើម គឺមានរូងធំមួយតែងត្រូវបាន ព្រះសង្ឃធុតង្គនិមន្ត ចេញចូលតាមរូងនេះ ដោយនិយាយថា រូងនោះចូលទៅដល់ ភ្នំប្រសិទ្ឋិ៏ឯណោះ ។ តែក្រោយមក ពុំដឹងមូលហេតុអ្វីទេ ក៏ស្រាប់តែមានការបិទមាត់រូង សន្ឋប់ចោលរហូតមក បន្តដំណើរទៅត្បូងទៀតគេនឹងឃើញគុហាជញ្ជាំងថ្មបាយកៀ្រម មួយតូច មានតម្កល់ព្រះពុទ្ឋរូប មួយអង្គហៅថា “លោកតាដំបងដែក” ដែលអ្នកស្រុកនៅទីនោះប្រាប់ថា គេតែងទៅធ្វើការបន់ស្រន់នៅទីនោះព្រោះល្បីថា ពូកែស័ក្តិសិទ្ឋិ នៅក្នុងវិហារមានព្រះពុទ្ឋរូបមារ វិជ័យមួយដ៏ធំសម្បើម តែមកដល់ពេលនេះ ខូចបាក់បែកអស់ ទៅហើយ ។ ដោយសារព្រះពុទ្ឋរូបមានកម្ពស់ដល់ទៅ ១៨ហត្ថទើបអ្នកស្រុកសន្មតនាមព្រះវិហារនេះថា “វិហារអដ្ឋរស្ស” មានន័យសំដៅព្រះពុទ្ឋរូបកម្ពស់ ១៨ហត្ថ។